Η Λεμεσός αποτέλεσε τον πρώτο σταθμό του ηλεκτρικού ρεύματος στην Κύπρο, ωθώντας παράλληλα, τις τότε βιομηχανίες της πόλης μας σε μια νέα, πιο αποτελεσματική και ταχεία φάση παραγωγής.
Στο μηνιαίο, ενημερωτικό δελτίο του ΕΒΕ Λεμεσού (newsletter) διαβάζουμε ένα πολύ ενδιαφέρον σχετικό άρθρο του Μίμη Σοφοκλέους αναφορικά με την πρώτη παροχή ηλεκτρισμού στη Κύπρο, με υποδομές που υλοποιήθηκαν στη Λεμεσό.
Διαβάστε το πιο κάτω όπως δημοσιεύεται και στην ιστοσελίδα του ΕΒΕΛ.
ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ – ΠΡΟΣΩΠΑ – ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Παττίχειο Δημοτικό Μουσείο – Ιστορικό Αρχείο και Κέντρο Μελετών Λεμεσού
Η σειρά αυτή με άρθρα σκοπεύει να δείξει τη συνέχεια της Λεμεσού ως οικονομικής και εμπορικής «πρωτεύουσας» της Κύπρου από το 1878 μέχρι σήμερα.
Η πρωτοπορία της Λεμεσού στους τομείς αυτούς αποτελεί ένα σημαντικό επίτευγμα της πόλης, το οποίο οφείλεται στη φυσική γεωγραφική θέση που έχει στη Μεσόγειο ως πόλη-λιμάνι, στα προϊόντα της περιοχής, στους οργανισμούς που αναπτύχθηκαν κατά καιρούς, καθώς και σε σημαντικές προσωπικότητες, τις οποίες διέκρινε πάντοτε το φιλοπρόοδο και καινοτόμο πνεύμα.
Την ευθύνη έχει το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Λεμεσού, ενώ την επιστημονική επιμέλεια το Παττίχειο Δημοτικό Μουσείο – Ιστορικό Αρχείο και Κέντρο Μελετών Λεμεσού, με τον επιστημονικό του διευθυντή, καθ. Μίμη Σοφοκλέους.
Ο Ηλεκτροφωτισμός της Λεμεσού
Η Λεμεσός υπήρξε η πρώτη πόλη στην Κύπρο που πέρασε στον ηλεκτρισμό, το 1911, επί δημαρχίας του μεγάλου τέκνου της πόλης Χριστοδούου Σώζου επί της εποχής του οποίου (1908-1912), ο Δήμος Λεμεσού συνομολόγησε ειδική συμφωνία με μια νέα εταιρεία που δημιουργήθηκε στην πόλη από τον εξ Αιγύπτου επιχειρηματία Γεώργιο Γιαγκόπουλο και στη συνέχεια από τους Αδελφούς Σταματίου (με καταγωγή από τη Λέρο).
Επί δημαρχίας του Χρ. Σώζου υπήρξε πρόνοια εκ μέρους του Δήμου για φωτισμό με φωταέριο που θα αναλάμβανε αγγλική εταιρεία από το 1909 να εγκαταστήσει, αλλά κρινόταν ανεπαρκής, ιδιαίτερα όταν σε πολλές άλλες πόλεις του κόσμου άρχισε να ηλεκτροφωτίζονται και κυρίως να αξιοποιούν το ηλεκτρικό ρεύμα για λόγους εμπορικούς.
Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Κύπρο ήρθε με την Αγγλική παρουσία, αλλά μόνο με το ηλεκτρικό ρεύμα θα μπορούσαν να κινηθούν τα εργοτάξια και οι μικρές βιομηχανικές μονάδες (π.χ. Tragasol) που η Κύπρος τις είχε ανάγκη για να αρχίσει μια πιο δυναμική οικονομική ζωή.
Ήδη οι Άγγλοι προτιμώντας τη Λεμεσό από τη Λάρνακα, ξεκίνησαν το κτίσιμο της Μεγάλης Αποβάθρας του Τελωνείου το 1879 η οποία υπήρξε καταλύτης στην οικονομική κα εμπορική εξέλιξη της πόλης. Φως, φυσικά, υπήρχε στα σπίτια με λάμπες και φανούς, αλλά οδικός φωτισμός εμφανίζεται επί δημαρχίας του πρώτου Έλληνα Δημάρχου της πόλης Χριστόδουλου Καρύδη όπου από το 1879 και εντεύθεν αρχίζει να τοποθετεί σε κτήρια και πασσάλους λάμπες πετρελαίου.
Το φωταέριο δεν κρίθηκε επαρκές για να φωτίσει την πόλη και έτσι από το 1909 και εντεύθεν ο Δήμος Λεμεσού προσανατολίστηκε στην εγκατάσταση Ηλεκτρικών υποδομών για τον φωτισμό της πόλης.
Η ευκαιρία δόθηκε το 1910, όταν ο Γεώργιος Γιαγκόπουλος ο οποίος ήταν ηλεκτρολόγος μηχανικός, έκανε πρόταση στο Δημοτικό Συμβούλιο ώστε να εγκαταστήσει μια τέτοια ‘γεννήτρια ρεύματος’ αναλαμβάνοντας τον ηλεκτροφωτισμό της Λεμεσού.
Επειδή κανείς δεν ήξερε τότε στη Λεμεσό περί ηλεκτρισμού ο Δήμος ζήτησε από έναν Άγγλο ηλεκτρολόγο μηχανικό, τον κ. Colley να αξιολογήσει τις προτάσεις του Γιαγκόπουλου και να τους συμβουλέψει τι δέον γενέσθαι ως προς την πιο συμφέρουσα γραμμή πλεύσης, γιατί από το 1909 υπήρχε αυτή η αμφιταλάντευση μεταξύ φωτερίου και ηλεκτρισμού.
Ο Δήμος Λεμεσού στις 26 Ιανουαρίου του 1911 ενέκρινε την Πρόταση του Γιαγκόπουλου και υπέγραψε σχετικό συμβόλαιο λίγο αργότερα(15 Φεβρουαρίου). Με ένα ποσό του ύψους των 500 και πλέον λιρών θα μπορούσε να γίνει ο ηλεκτροφωτισμός των δρόμων.
Τα επίσημα εγκαίνια του φωτισμού έγιναν, με πλήρη επιτυχία στις 21 Μαΐου 1912. Ιδού πώς η εφημερίδα Αλήθεια της Λεμεσού περιγράφει τα γεγονότα για «την σκοτεινήν τέως πόλιν» της Λεμεσού:
Ο ΗΛΕΚΤΡΟΦΩΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ.Τα επίσημα εγκαίνια του Φωτισμού. Περατωθείσης ήδη τηε ηλεκτρικής εγκαταστάσεως καθ’ όλην την πόλιν, εγένοντο την Κυριακήν αι πρώτα δοκιμαί των ηλεκτρικών μηχανημάτων εν αυτώ κατ’ αρχάς τω Ηλεκτρικώ Εργωστασίω και καθ’ όλην την πόλιν την επαύριον Δευτέραν.
Περιττόν εννοείται να είπωμεν ότι η τελείως ευσυνείδητος εργασία του τε κ. Γιαγκοπούλου και των κ.κ. Αδελφών Σταματίου, οι οποίοι ανέλαβον την επιχείρησιν, έδωκαν τ’ αναμενόμενα αποτελέσματα και το ηλεκτρικόν ρέυμα εκτοξευόμενον από δυνατών και τελείων μηχανημάτων, κατηύγησε την σκοτεινήν τέως πόλιν με κύματα ωραίου εντόνου και σταθερού φωτός. (Αλήθεια, 24 Μαΐου 1912).
Την ίδια ημέρα με τα εγκαίνια του ηλεκτροφωτισμού της Λεμεσού, ο Γ. Γιαγκόπουλος δημοσιεύει όπως συνηθιζόταν την εξής Δήλωση στην Αλήθεια της 21ης Μαΐου 1912.
Καθιστώ γνωστόν ότι παρέλαβον ως συνεταίρους μου κατά το ήμισυ τους Κους Αδελφούς Σταματίου αντιπροσωπευμένους υπό του κ. Αριστείδου Σταματίου διά την εγκατάστασιν του ηλεκτροφωτισμού της πόλεως Λεμεσού συστήσαντος Εταιρείας υπό την άνωθι επωνυμίαν [Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού Λεμεσού]. Την υπογραφήν της Εταιρείας διά μεν το οικονομικόν μέρος θα έχωσιν οι κ.κ. Γ. Γιαγκόπουλος και Αριστείδης Σταματίου, διά δε το μετοχικόν μέρος της Εταιρείας μόνον ο κ. Γ. Γιαγκόπουλος. Όσον αφορά τας μετά του Δήμου και των ιδιωτών υποθέσεις διά τον ηλεκτροφωτισμόν της πόλεως Λεμεσού ταύτας θα κανονίζη μόνος ο κ. Γ. Γιαγκόπουλος. [ακολουθεί υπογραφή Γ. Γιαγκόπουλος. Εργολάβος] (Αλήθεια, 24 Μαΐου 1912).
Έτσι, στην οδό Νικηφόρου Φωκά (παράλληλη της οδού Ανεξαρτησίας σήμερα) εγκαταστάθηκε το μηχανοστάσιο, δηλαδή, μια γεννήτρια 200 αλόγων της εταιρείας Robey & Co Ltd που είχε δυνατότητα 350 R.P.M, ικανή για τα δεδομένα της εποχής. Αυτό το καθεστώς συνεχίστηκε μέχρι το 1915, επί δημαρχίας του Σπύρου Αραούζου, οπόταν ο Γιαγκόπουλος για δικούς του λόγους ζήτησε να εκχωρηθεί το δικαίωμα της εταιρείας στους Αδελφούς Σταματίου πράγμα που έγινε αποδεκτό από τον Δήμο Λεμεσού και με τη σύμφωνη γνώμη του Αρμοστή.
Έτσι, δημιουργήθηκε η νέα εταιρεία που ενέγραψαν οι αδελφοί Σταματίου «Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού Λτδ», εκδόθηκαν μετοχές και ο ηλεκτροφωτισμός της πόλης μπήκε σε νέα φάση. Η νέα εταιρεία οποία ανέλαβε την ηλεκτροφώτιση της πόλης για τον Δήμο Λεμεσού, καθώς και για τα ιδιωτικά καταστήματα και τις οικίες.
Όμως το δίκτυο μεγάλωνε, οι ανάγκες μεγάλωναν και έτσι το 1931 η Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού Λεμεσού προσκάλεσε από την Sienna της Ιταλίας τον ηλεκτρολόγο μηχανικό Bruno Cannoni ο οποίος μέχρι το 1932 εκπόνησε το νέο σχέδιο της επέκτασης του δικτύου, καθώς και των υποδομών.
Παρόλο το κλίμα της οικονομικής ύφεσης της εποχής, η Εταιρεία ζήτησε να αναπτυχθεί και η συμβολή του Cannoni ήταν καθοριστική προς αυτή την κατεύθυνση γιατί έφερε από μια πολύ ανεπτυγμένη χώρα τεχνογνωσία η οποία ήταν απαραίτητη. Ο άνθρωπος αυτό, με συστηματικό τρόπο μελέτησε τις ανάγκες και σχεδίασε και υλοποίησε συγχρόνως το νέο όραμα της Εταιρείας μεταφέροντας τη Λεμεσό, στον 20ο αιώνα.
Ο Bruno Cannoni κράτησε Ημερολόγιο Εργασίας (1931-1932) το οποίο εκδόθηκε με τον τίτλο αυτό με επιμέλεια του Μ.Α. Σοφοκλέους από τις Εκδόσεις Αφή το 2012, με χορηγό την ΣΕΠΑΗΚ και την ΑΗΚ σε μορφή βιβλίου στο οποίο εκθέτει τα πάντα γύρω από τον ηλεκτροφωτισμό της πόλης. Περιέχεται, μάλιστα, ένας πολύ σημαντικός χάρτης της Λεμεσού που δείχνει το πώς φαντάστηκε ο Cannoni την επέκταση της πόλης.
Το 1952-53 η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου απορρόφησε σταδιακά όλες τις μικρές ηλεκτροφωτιστικές εταιρείες που λειτουργούσαν στην Κύπρο φέρνοντας την Κύπρο έκτοτε σε ένα άλλο επίπεδο.
Βιβλιογραφία
Λουκής Τερεζόπουλος, 50 Χρόνια Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου, 1952-2002, Λευκωσία, 2002.
Μίμης Σοφοκλέους (επιμ.), Bruno Cannoni Ημερολόγιο Εργασίας. Ηλεκτροφωτιστική Εταιρεία Λεμεσού (1931-1932), εκδ. Αφή, Λεμεσός, 2012.
Μιχάλης Σιούλας, «Η Βιομηχανική Κληρονομιά της Κύπρου της Περιόδου της Αποικιοκρατίας», διδακτορική διατριβή, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, Αθήνα, 2016.
(Μετοχή που εκδόθηκε το 1919 από την «Ανώνυμον Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού Λεμεσού»)
(H Αποβάθρα του Continental φωταγωγημένη κατά τη διάρκεια των εορτασμών της Στέψης του Βασιλέως Γεωργίου VI)….
