Η Λεμεσός είναι μια πόλη που δέχτηκε μεγάλες δόξες και αρκετές προσωπικότητες συνέβαλαν στην ανάπτυξη του πολιτισμού και των τεχνών από τα τέλη του 19ου αι. Πρωτοπόρα σε πολλούς τομείς της βιομηχανίας και του πνεύματος, η Λεμεσός εξελίσσεται με σταθερά βήματα σε μια νέα πολιτιστική πρωτεύουσα των 20αι. που ακόμα και σήμερα γράφει τη δική της ιστορία στην ανάπτυξη και βελτίωση της ποιότητας ζωής του νησιού.
Ο Κινηματογράφος
Παραμονή των Χριστουγέννων του 1917 παρουσιάζεται στο Θέατρο Χατζηπαύλου η πρώτη , ερασιτεχνική, καθαρά κυπριακή κινηματογραφική παραγωγή, δημιουργία του Αντώνη Πηλαβάκη.
Πρωτοπόρος στον τομέα και στον εξοπλισμό φέρνει στη Κύπρο την πρώτη κινηματογραφική εικονοληπτική μηχανή.
Ο Αντώνης Πηλαβάκης, γιος του επίσης πρωτοπόρου ΑριστοκλήΠηλαβάκη στον τομέα της κυπριακήςβιομηχανίας, ναυτιλίας και τραπεζικών επιχειρήσεων, ήταν έμπορος-παραγγελιοδοχος αλλά ασχολείτο ακόμα και με την φωτογραφία και την αρχιτεκτονική αφού με αρχικά σχεδία που καταρτίζει το 1914 στο Παρίσι από γνωστό αρχιτεκτονικό γραφείο και με τη βοήθεια στη συνέχεια του φίλου του αρχιτέκτονα Ζαχαρία Βόνδα στη Λεμεσό, τροποποιεί , αναπροσαρμόζει ο ίδιος και επιβλέπει την ανέγερση της μεγαλεπήβολης κατοικίας του που σήμερα στεγάζειτη Δημοτική Βιβλιοθήκη στην οδό αγίου Ανδρέου.
Με την μηχανή του λοιπόν αυτή απαθανατίζει ιστορικά γεγονότα, σκηνές από την καθημερινή ζωή της Λεμεσού, πρόσωπα και προσωπικότητες της πόλης και άλλα.
Η αγγελία-διαφήμιση της πρώτης προβολής των ταινιών του Πηλαβάκη.
Στο Θέατρο λοιπόν Χατζηπαύλου, Ο Πιλαβάκης παρουσιάζει διάφορες ταινίες μικρού μεγέθους που γύρισε και περιλάμβανε , σύμφωνα και με τη σχετική αγγελία–διαφημιση στις λεμεσιανές εφημερίδες της εποχής – την Γιορτή των Παλλεμεσίων του 1917, τις ιπποδρομίες της Λεμεσού, τη ζωή στο αριστοκρατικό θέρετρο των Πλατρών με εμφάνιση επιφανών προσωπικοτήτων της εποχής, τον Δημόσιο Κήπο, και άλλα. Κατά την διάρκεια της προβολής παρουσιάζεται ακόμα και ένα άλλο σημαντικό ιστορικό γεγονός.
Η πρώτη –υποτυπώδης έστω– ταινία κινουμένων σχεδίων με σκίτσα του Γιώργου Φασουλιώτη, με το «καρικατουριστικό τάλαντο» του οποίου παρουσιάζονται επί της οθόνης «διάφορα σκίτσα γνωστοτάτων φίλων Λεμεσιανών κ.τ.λ. κ.τ.λ.» σύμφωνα με το δημοσίευμα.
Από το σημαντικότατο αυτό ιστορικό υλικό , η κόρη του ΕλίζαμπεθΠηλαβάκη συντήρησε και διέσωσε τελικά ένα σύνολο οκτώ λεπτών που θα πρέπει να αξιοποιηθεί και προβληθεί κατάλληλα και όπως αξίζει στη σημασία που έχει.
Η Φωτογραφία
Ο Αντώνης Πηλαβάκης ποζάρει περήφανος μπροστά στο υπό ανέγερση κτήριο του.
Η φωτογραφική τέχνη επίσης γνώρισε ημέρες δόξας λαμπρές στη Λεμεσό. Με κύριους εκπρόσωπους τον Παύλο Ιωάννη Φώσκολο (1852-1927) και τον Έντουαρντ Βοσκεριτσιάν. Υπήρξαν ασφαλώς και πολλοί άλλοι σημαντικοί φωτογράφοι με αξιόλογο καλλιτεχνικό και ιστορικό έργο που μένει ακόμα αναξιοποίητο από την πόλη και τους μελετητές της ιστορίας της αλλά θα περιοριστούμε σε σύντομη αναφορά στους δυο αυτούς φωτογράφους λόγω στενότητας χώρου.
Ο Φώσκολος, γεννημένος στη Σμύρνη έρχεται στην Κυπρο με την άφιξη εδώ των άγγλων και εγκαθίσταται στη Λεμεσό όπου μαζί με τον Αρμένη φωτογράφο Μ. Παπατζιάν ( μέχρι το 1890), ανοίγει το πρώτο επαγγελματικό φωτογραφείο στην πόλη. Σύμφωνα με τον ιστοριοδίφη Αριστείδη Κουδουνάρη : «Ό Φώσκολος εσυνέχισε μόνος σχεδόν μέχρι τέλους της ζωής του. Υπήρξε φωτογράφος του τότε Ύπατου Άρμοστού Sir Robert Biddulp. Διετέλεσε δια πολλά χρόνια φωτογράφος των βρετανικών στρατευμάτων, όλων σχεδόν των οικογενειών της πόλεως, αλλά και άλλων από τας άλλας πόλεις. Εφωτογράφισε δημοσίας, ιδιωτικάς κοινωνικάς εκδηλώσεις, εκδρομάς εις τα βουνά, αρχαιολογικούς χώρους, μοναστήρια, πανοραμικάς όψεις πόλεων. Δραστήριος ων αφιέρωσε μέγα μέρος του χρόνου εις την δημιουργίαν κάρτ-ποστάλ δι’ όλην την Κύπρον. Δια το καλλιτεχνικόν του ταλέντον έτυχεν του χρυσού μεταλλίου υπό της εν Αθήναις Κυπριακής Εκθέσεως, η οποία έγινεν εις Ζάππειον τό 1901 και της Βιομηχανικής Εκθέσεως το 1911, ή οποία έγινεν εις Λεμεσόν»
Γενική άποψη της Λεμεσού του 1878 σε φωτογραφία Φώσκολου
Ο φωτογράφος ΄Εντουαρντ αρμενικής καταγωγής και γεννημένος στην Κιλικία της Μικράς Ασίας από εύπορη και μορφωμένη οικογένεια που καταφεύγει στη Κύπρο καταδιωγμένη για να σωθεί από την τουρκική γενοκτονία. Ο πατέρας του καθηγητής και λόγιος, για βιοπορισμό επιδίδεται στην προσφυγιά στην φωτογραφική τέχνη στην οποία μυεί και τον μικρό Εντουαρντ.
Ο Έντουαρντ Βοσκεριτσιάν
Το 1920 σε ηλικία 18 χρονών έρχεται στη Λεμεσό και γίνεται μαθητής του Φώσκολου από τον οποίον μυείται στα μυστικά της καλλιτεχνικής φωτογραφίας και του πορτρέτου. Μένει μαζί του για έξη χρόνια και με το θάνατο του Φώσκολου ανοίγει το δικό του φωτογραφείο μαζί με τον αδελφό του, επίσης σημαντικό φωτογράφο Βαρούς . Για πολλές δεκαετίες φωτογραφίζει τα πρόσωπα όλων των λεμεσιανών αλλά αφήνει και μοναδικής ιστορικής αξίας φωτογραφίες τοπίων, χώρων και κτηρίων της πόλης και φωτογραφικού ρεπορτάζ, όπως τα μεγάλα συλλαλητήρια των οκτωβριανών του 1931.
Ο γράφων μαζί με την ιστορικό Άννα Μαραγκού επιμελείται το 1999 την έκδοση φωτογραφικού άλμπουμ με ενδεικτική δουλειά του ΄Εντουαρντ, έκδοση του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Λαϊκής Τράπεζας
Δείγμα της μοναδικής και ιστορικής φωτογραφίας του Έντουαρντ.
Πληροφορίες από LimassolinHistory και Τίτο Κολώτα
