Η περιοχή Eναερίου συνεχίζει μέχρι και σήμερα να παραπέμπει στην εποχή που ο εναέριος σιδηρόδρομος μετέφερε από το Τρόοδος και το μεταλλείο αμιάντου υλικό στην πόλη και συγκεκριμένα στην παραλία της Λεμεσού.
Mέχρι σήμερα η ιστορία του μας αποδεικνύει ότι αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα έργα της βρετανικής αποικιοκρατίας στην Κύπρο, το οποίο στην ουσία σήμανε την πλήρη εκβιομηχανοποίηση του νησιού.
Ο εναέριος σιδηρόδρομος για μεταφορά εξόρυξης αμιάντου από το ομώνυμο ορυχείο στον παραλιακό εμπορικό δρόμο της Λεμεσού και η εξαγωγή του στη Μ. Βρετανία για επεξεργασία, δημιούργησε πολλές θέσεις εργασίας για την εποχή, βοήθησε στη ραγδαία οικιστική ανάπτυξη της πόλης της Λεμεσού, και αποτέλεσε αιτία για να μεταφερθεί για πρώτη φορά κοινότητα αστικής υφής στην επαρχία, δίνοντας άλλο χαρακτήρα.
Οι νέες γενιές κυρίως γνωρίζουν τον Εναέριο ως το παραλιακό σημείο με τις αποβάθρες στη Λεμεσό, τις καφετέριες, τον πεζόδρομο και τα διάφορα στέκια που δημιουργήθηκαν εκεί, λίγοι όμως ξέρουν την πραγματική ιστορία της περιοχής και το λόγο που ονομάστηκε Εναέριος. Μια ιστορία που ο Επιστημονικός Διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου Λεμεσού, καθ. Μίμης Σοφοκλέους, γνωρίζει πολύ καλά και θέλησε να ξετυλίξει ένα μέρος της, στη CITY.
Ο Εναέριος σχοινόδρομος του Αμιάντου, αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα έργα της αγγλικής διοίκησης στην Κύπρογια να εκβιομηχανοποιήσει το νησί, με κύριο στόχο να καταφέρει να κερδίσει όλα εκείνα που δεν κατάφερε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αντίστοιχα έργα ήταν οι αποθήκες Τρακασόλ και ο Σιδηρόδρομος.
Με την άφιξη των Άγγλων στην Κύπρο στις αρχές του 20ου αιώνα, όχι μόνο δεν επιθυμούσαν να ασχοληθούν καθόλου με την ανάπτυξη του τόπου, αλλά αντίθετα η Βουλή των Κοινοτήτων είχε θέσει ζήτημα εάν ήταν συμφέρον να μείνουν στο νησί. Στην πορεία και θέλοντας να εκδιώξουν τελείως την Οθωμανική Αυτοκρατορία από τη νησί, σχεδίασαν ένα πλάνο ανάπτυξης της Κύπρου το οποίο θα την καθιστούσε ασύμφορη για τους Οθωμανούς και θα εγκατέλειπαν οικειοθελώς.
«Η εταιρεία που ανέλαβε την κατασκευή τότε, απαλλοτρίωσε ή ενοικίασε περίπου 1000 σκάλες, στην περιοχή που εντοπίστηκε το ορυκτό Αμιάντου και άρχισε να δημιουργεί τις υποδομές για την εξόρυξη. Ο Αμίαντος ήταν ιδιαίτερα πολύτιμο ορυκτό αφού τα πάντα στην Αγγλία κατασκευάζονταν από Αμίαντο».
Ο Αμίαντος ως υλικό έχει την φυσική ιδιότητα να πλάθεται σε όποιο σχήμα θέλεις, φτιάχνοντας από σωλήνες, μέχρι και στέγες. Οι Άγγλοι εξήγαν από την Κύπρο τον Αμίαντο στη χώρα τους και έπειτα τον εισήγαγαν επεξεργασμένο για να κάνουν έργα.
Η κατασκευή παρόμοιων εναέριων σχοινόδρομων που από ψηλα κατέβαζαν στα παράλια διάφορα προϊόντα, ήταν μια τακτική που χρησιμοποιείτο από καιρό στην Αγγλία. Η κατασκευή βέβαια ενός τέτοιου έργου, προϋπόθετε την ύπαρξη ηλεκτρισμού. Η Λεμεσός είχε ηλεκτροδοτηθεί από το 1911.
Η κάθε πλατφόρμα μετέφερε περίπου γύρω στα 6 κοιλά –μονάδα μέτρησης μεγέθους της εποχής. Ενώ η κατασκευή του εναερίου ξεκινά στις αρχές του αιώνα και μπαίνει σε πλήρη λειτουργία μετά το ‘20.
Με την δημιουργία του εναερίου έχουμε στην ουσία για πρώτη φορά ένα συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην επαρχία και την πόλη.
Ο Εναέριος σχοινόδρομος είχε μήκος 36 χιλιομέτρων και ήταν ο μεγαλύτερος που κατασκευάστηκε ποτέ, για τέτοιο σκοπό. Τα βαγόνια άρχιζαν τη διαδρομή τους από τις αποθήκες του εργοστασίου στον Πάνω Αμίαντο, και η κίνηση γινόταν με εξακύλινδρη μηχανή εσωτερικής καύσης πετρελαίου. Τα συρματόσχοινα που κυλούσαν πάνω τα βαγόνια είχαν διάμετρο περίπου 25mm και όλη η διαδρομή, μέχρι τις τερματικές αποθήκες φύλαξης στην περιοχή του εναερίου, γινόταν στον αέρα. Μηχανές κίνησης υπήρχαν σε δύο σημεία, μια στον Πάνω Αμίαντο και μια στο Σπιτάλι.
Η όλη διαδρομή, από τον πάνω Αμίαντο μέχρι την παραλιακή αποθήκη, διαρκούσε περίπου 2 ώρες, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, λόγω ελλιπούς συντήρησης, πολλά βαγόνια έπεφταν στο κενό και καταστρέφονταν.
Η οικονομική κρίση και ο κίνδυνος «λουκέτου»
Κομβικό σημείο στη λειτουργία του εργοστασίου αποτέλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση της εποχής. Τότε, οι πιστωτές του project, που ήταν η Τράπεζα Αθηνών, με μελέτη που έκαναν το 1929 κατέληξαν πώς είναι ασύμφορη η λειτουργία του εργοστασίου και έπρεπε να κλείσει.
Ο τότε Διευθυντής της Τράπεζας, ο Κουδουνάρης, επεμβαίνει και εγγυάται με την προσωπική του περιουσία το έργο, απαιτώντας να συνεχιστεί η ροή κονδυλίων στον Εναέριο.
«Για να μιλήσουμε με σημερινούς όρους, η τρόικα της εποχής απαίτησε κλείσιμο του εργοστασίου, για να μην κινδυνέψει η Τράπεζα και ο Κουδουνάρης όχι μόνο διαφώνησε, αλλά έθεσε σε ρίσκο την προσωπική του περιουσία για να συνεχίσει τη λειτουργία του και να μην μείνουν χωρίς δουλειά 5000 οικογένειες».
Μέχρι το 1933 η αγορά άρχισε να επανακάμπτει, αφού ένεκα και του επικείμενου ΒΠΠ, οι βιομηχανίες άρχισαν να λειτουργούν και να παράγουν εντατικά. Τότε ο Δανός Διευθυντής του Εναερίου τίμησε τον Κουδουνάρη με τη χρυσή ταμπακέρα για την πράξη του -την οποία έχουν λάβει παγκόσμια μόνο 3-4 άτομα.
Οι κοινότητες του Εναερίου
Με την δημιουργία του εναερίου έχουμε στην ουσία για πρώτη φορά ένα συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην επαρχία και την πόλη. Στην παραλιακή περιοχή του εναερίου, στη Λεμεσό, βρίσκεται το σπίτι του διευθυντή του εναερίου, του Κούκουλα, ενώ εκεί που σήμερα είναι το συγκρότημα πολυκατοικιών Kanika, υπήρχαν παράγκες από αμίαντο που ζούσαν οι υπάλληλοι της εταιρείας. Οπότε, υπήρχε κόσμος που κινείτο μεταξύ βουνού και πόλης.
Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν και τα χωριά Πάνω και Κάτω Αμίαντος, αλλά και η ανάπτυξη ενδεχομένως του Τροόδους, παρόλο που το κατέστρεψαν οι εκσκαφές. Περιμετρικά λοιπόν του ορυχείου δημιουργήθηκε μια πολύ σημαντική κοινότητα, αστικής υφής. Κατασκευάζονται κτήρια, πολύ καλύτερα από αυτά της πόλης, εγκαθίσταται υψηλή διοίκηση, σχολείο, σινεμά, τρεχούμενο νερό, νοσοκομείο, καταστήματα και καφενεία.
Ο Κάτω Αμίαντος, για παράδειγμα, το σημερινό κέντρο του χωριού, δημιουργείται από έναν κάτοικο Πελενδριού ο οποίος έφτιαξε εκεί ένα καφενείο για να εξυπηρετεί όσους ζούσαν και εργάζονταν στην περιοχή.
Μαρτυρίες, μάλιστα, αναφέρουν ότι η κοινότητα Αμιάντου ζήτησε τότε από την μαέστρο της φιλαρμονικής του Δήμου Λεμεσού, Γ. Χουμούζιο, να φτιάξει φιλαρμονική για τον Αμίαντο, όταν καλά-καλά άλλες πόλεις δεν είχαν φιλαρμονική.
Δείτε όλη την ιστορία στη CITYFREEPRESS
Το φωτογραφικό υλικό παραχωρήθηκε και δημοσιέυθηκε στη CITYFREEPRESS από το Παττίχειο Δημοτικό Μουσείο, Ιστορικό Αρχείο & Κέντρο Μελετών Λεμεσού και τον κ. Δημήτρη Θεοδώρου
