Γράφει: Γιάγκος Α. Σωκράτους*
Τα διεθνή πρότυπα και καλές πρακτικές σε εκλογικά ζητήματα, περιλαμβανομένων και των εκλογικών ενστάσεων, αποτυπώνονται σε εκθέσεις και αποφάσεις διεθνών και ευρωπαϊκών οργανισμών, όπως του Οργανισμού για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ) και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ). Παρά το ότι η Κύπρος είναι μέλος του ΟΑΣΕ και του ΣτΕ, η αντιμετώπιση της εκλογικής αίτησης του τέως Δημάρχου Λεμεσού Ανδρέα Χρίστου, παρουσιάζει σοβαρές ελλείψεις οι οποίες βρίσκονται σε εμφανή αντιδιαστολή με τα σχετικά διεθνή πρότυπα.
Με βάση τα αποτελέσματα που ανακοινώθηκαν, στις Δημοτικές Εκλογές του Δεκεμβρίου του 2016 ο τέως Δήμαρχος Λεμεσού έλαβε 9 ψήφους λιγότερους από τον υποψήφιο που ανακηρύχτηκε Δήμαρχος Λεμεσού – 30,760 άτομα ψήφισαν στις συγκεκριμένες εκλογές. Η εκλογική αίτηση του Ανδρέα Χρίστου υποβλήθηκε μέσα στο πλαίσιο που ορίζει ο Νόμος τον Φεβρουάριο του 2017 στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λεμεσού που συνεδριάζει ως Εκλογοδικείο. Το βασικά σημεία της αίτησης είναι ότι διαπράχθηκαν λάθη και παρατυπίες στην διαλογή και καταμέτρηση των ψήφων, ότι στην πρακτική που ακολουθήθηκε για την διαπίστωση της εγκυρότητας των ψήφων εφαρμόστηκαν αυθαίρετα ή και ανόμοια κριτήρια χωρίς οποιοδήποτε σύστημα κεντρικής αναθεώρησης των αποφάσεων των προεδρευόντων στα εκλογικά κέντρα, και ότι λόγω και της μικρής διαφοράς μεταξύ των δύο υποψηφίων τα λάθη και οι παρατυπίες στην καταμέτρηση αλλοίωσαν το εκλογικό αποτέλεσμα.
Όπως διαφαίνεται από τις μέχρι τώρα Ενδιάμεσες Αποφάσεις του Εκλογοδικείου, το σημαντικότερο πρόβλημα στη διαχείριση της διαδικασίας μέχρι στιγμής είναι ο παραμερισμός της αρχής της διαφάνειας μέσω της παρεμπόδισης της πρόσβασης σε σχετικά έγγραφα και πληροφορίες. Το δεύτερο επίσης σοβαρό πρόβλημα είναι ότι η συγκεκριμένη διαδικασία, που βρίσκεται σε εξέλιξη, έχει ήδη ξεπεράσει το χρονικό περιθώριο των τριών μηνών που προνοεί η νομοθεσία για ολοκλήρωση της εκδίκασης εκλογικών αιτήσεων.
Τα έγγραφα στα οποία η επιθεώρηση έχει παρεμποδιστεί είναι τα εξής: (α) Φύλλα καταμέτρησης ψήφων εκλογικών κέντρων. (β) Αποδείξεις παραλαβής των καλπών και άλλων αντικειμένων από τους προεδρεύοντες. Ως αιτιολόγηση της άρνησης του, το Δικαστήριο υιοθέτησε την άποψη ότι το αίτημα για πρόσβαση στα έγγραφα αποτελεί προσπάθεια «αλίευσης μαρτυρίας», χωρίς όμως να επεξηγήσει πώς κάτι τέτοιο είναι δυνατόν να ισχύσει σε σχέση με τα συγκεκριμένα έγγραφα και στη συγκεκριμένη υπόθεση.
Βασική σύσταση του ΟΑΣΕ είναι ότι το οι πολίτες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε όλα τα εκλογικά έγγραφα, περιλαμβανομένων των οδηγιών, πινάκων αποτελεσμάτων, κλπ, και ότι το ίδιο επίπεδο διαφάνειας πρέπει να ισχύει και για τις διαδικασίες που αφορούν τον χειρισμό εκλογικών ενστάσεων. Τονίζεται δε ότι η διαφάνεια προϋποθέτει όχι απλά πρόσβαση στις αποφάσεις και τα έγγραφα, αλλά και την επαρκή αιτιολόγηση των ίδιων των αποφάσεων.
Παράλληλα, το Συμβούλιο της Ευρώπης (ΣτΕ) θεωρεί τη διαφάνεια, στην καταμέτρηση μιας ψηφοφορίας, απαραίτητη προϋπόθεση για την προστασία των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικότερα του ύψιστης σημασίας δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Για το ΣτΕ, η διαφάνεια στην καταμέτρηση περιλαμβάνει όχι μόνο την ελεύθερη πρόσβαση στην διαδικασία της καταμέτρησης αλλά και την ελεύθερη πρόσβαση στα σχετικά έγγραφα. Αυτά αναφέρονται στην έκθεση «Κώδικας Καλών Πρακτικών Επί Εκλογικών Ζητημάτων» της ομάδας συνταγματολόγων του ΣτΕ, γνωστή και ως Επιτροπή της Βενετίας. Κατά το 2003 ο συγκεκριμένος Κώδικας υιοθετήθηκε από θεσμούς του Συμβουλίου της Ευρώπης – στους οποίους συμμετέχει και η Κυπριακή Δημοκρατία – την Κοινοβουλευτική Συνέλευση και το Κογκρέσο των Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών.
Αξίζει να αναφερθεί ότι το δικαίωμα πρόσβασης σε εκλογικά έγγραφα αποτελεί και μέρος του ευρύτερου δικαιώματος πρόσβασης σε πληροφορίες με βάση τα διεθνή πρότυπα για τη διαφάνεια. Ως εκ τούτου, η αντιμετώπιση της συγκεκριμένης εκλογικής αίτησης από το Εκλογοδικείο στη Λεμεσό και οι αποκλίσεις που παρατηρούνται μέχρι στιγμής από τα διεθνή πρότυπα σε σχέση με τη διαφάνεια, προσελκύουν το ευρύτερο ενδιαφέρον πολιτών και οργανισμών που προασπίζονται το γενικότερο δικαίωμα πρόσβασης σε πληροφορίες στην Κύπρο αλλά και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η καθυστέρηση που έχει παρατηρηθεί στην εκδίκαση της εκλογικής αίτησης του τέως Δημάρχου Λεμεσού είναι εξίσου ενδεικτική του χάσματος που υπάρχει μεταξύ του χειρισμού της διαδικασίας και των διεθνών προτύπων. Εκθέσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ) και του Οργανισμού για Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) τονίζουν την ανάγκη σεβασμού των χρονικών πλαισίων. Ενδιαφέρον προκαλούν οι συστάσεις του ΟΑΣΕ για περιορισμό της οικονομικής επιβάρυνσης που προκύπτει από δικαστικές διαδικασίες εκλογικών αιτήσεων, ώστε το κόστος να μην είναι αποτρεπτικός παράγοντας στην υποβολή ενός παραπόνου, και στην ανάγκη οι διαδικασίες εκλογικών αιτήσεων να είναι πιο απλές από αυτές που προβλέπονται για συνηθισμένες αστικές αγωγές.
Τόσο οι διαδικαστικές καθυστερήσεις όσο και η παρεμπόδιση πρόσβασης σε σχετικά έγγραφα αποτελούν ενδείξεις φορμαλισμού, μιας τάσης που στηλιτεύεται από το ΣτΕ, τον ΟΑΣΕ αλλά και το ΕΔΑΔ. Ένδειξη φορμαλισμού αποτελεί και η γραφειοκρατική αντιμετώπιση των αποδεικτικών στοιχείων. Σε έκθεση του ΟΑΣΕ αναφέρεται ως παράδειγμα φορμαλισμού το να μην γίνεται αποδεκτή μια μαρτυρία που περιέχει ισχυρισμούς για παρατυπίες στην καταμέτρηση απλώς και μόνο επειδή δεν υπήρχε καταγεγραμμένη ένσταση στο φύλλο καταμέτρησης. Αντίθετα η σύσταση είναι να μην θεωρούνται τα φύλλα καταμέτρησης από μόνα τους ως αδιάσειστο αποδεικτικό στοιχείο για το αν υπήρξε ή όχι οποιαδήποτε παρατυπία, αλλά να λαμβάνονται συνολικά υπόψη όλα τα στοιχεία και μαρτυρίες που υπό τις συνθήκες είναι αρκούντως αξιόπιστα.
Κατά του φορμαλισμού σε διαδικασίες χειρισμού εκλογικών αιτήσεων τοποθετείται και το Συμβούλιο της Ευρώπης, με έμφαση στην ανάγκη να αποφεύγεται σε περιπτώσεις που είναι πολιτικά ευαίσθητες, επαναδιατυπώνοντας την ανάγκη αποφυγής περίπλοκων και χρονοβόρων διαδικασιών. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) αναφέρεται στην ανάγκη αποφυγής του φορμαλισμού σε περιπτώσεις όπου ένα Εκλογικό Δικαστήριο αποφεύγει να εξετάσει την ουσία μιας εκλογικής αίτησης, δηλαδή εκεί που παρατηρείται μια άκαμπτη και υπέρμετρα φορμαλιστική προσέγγιση που δεν δικαιολογείται από τη Σύμβαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
*Πολιτικός Επιστήμονας.
—————————————————————————————————————-
ΠΗΓΕΣ
Εκλογική Αίτηση Αρ. 38/2017, ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΑΠΟΦΑΣΗ 22/05/2017.
http://www.lemesosblog.com/news/6617-a-2-pdf
Aliyev v. Azerbaijan, no. 18705/06, §§ 85-93, 8 April 2010.
http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-98187
Council of Europe – Venice Commission. 2013. Electoral Law.
http://www.eods.eu/library/VC.Electoral%20Law_EN.pdf
OSCE – ODIHR. 2013. Guidelines for Reviewing a Legal Framework for Elections.
Second Edition. http://www.osce.org/odihr/elections/104573
OSCE – ODIHR. 2000. Resolving Election Disputes in the OSCE Area: Towards a Standard Election Dispute Monitoring System.
http://www.osce.org/odihr/elections/17567
