Του Αδάμου Κόμπου
Δύο πολύ γνωστά σημεία αναφοράς που θα μπορούσαν να ενταχθούν μέσα στα τοπωνύμια της Λεμεσού είναι η Νερομηχανή και ο Υδατόπυργος. Θα μπορούσε να αναφερθεί σαν σημείο αναφοράς και τοπωνύμιο τώρα, και η Χαβούζα στο Αϊ Γιωρκούδι, επειδή επιτελούσε τον ίδιο σκοπό παλαιότερα.
Όλα αυτά τα έργα δημόσιας ωφελείας που προανάφερα, έγιναν σε διαφορετικές εποχές, έχοντας σαν σκοπό πάντοτε την υδροδότηση της πόλεως Λεμεσού. Βέβαια τα μεγέθη αυτών των έργων καθώς επίσης και η λειτουργικότητα και αποτελεσματικότητα τους εξαρτώνταν από τον αριθμό των χρηστών ή καταναλωτών του δημόσιου αυτού υδροδοτικού συστήματος, καθώς επίσης και των οικονομικών δυνατοτήτων του φορέα υδροδότησης.
Η ΧΑΒΟΥΖΑ στο Αϊ ΓιωρκούδιΈτσι το πρώτο γνωστό έργο υδροδότησης της κυρίως πόλης της Λεμεσού ήταν αυτό που είχε σαν κεντρικό στοιχείο τη γνωστή Χαβούζα του Αγίου Γεωργίου (Αϊ Γιωρκούδι). Αυτή η Χαβούζα που ήταν ο χώρος συγκέντρωσης και στη συνέχεια διανομής του νερού, κτίστηκε το 1896 επί αγγλοκρατίας.
Το νερό προς τη Χαβούζα προερχόταν από την Πηγή Κιτριμηλίου, μέσω πετραύλακου και υπόγειας στοάς στον ποταμό Γαρύλλη. Προς τη Λεμεσό το νερό ερχόταν με κιούγκια, όπου γινόταν πολύ μερική διανομή σε οικήματα, αλλά κυρίως σε δημόσιες βρύσες. Αυτό το σύστημα ύδρευσης κράτησε μέχρι το 1929 περίπου, όπου τη θέση του πήρε το πιο μοντέρνο που κατασκευάστηκε από το Δήμο Λεμεσού, επί Δημαρχίας Χριστόδουλου Χατζηπαύλου.
Επακριβώς την κατασκευή και διαχείρηση του έργου είχε η Δημοτική Εταιρεία Λεμεσού (MUNICIPAL CORPORATION OF LIMASSOL). Το νέο σύστημα αποτελείτο από τη πηγή του νερού, που στην αρχή ήταν κυρίως οι «λάκκοι» στην περιοχή Τσιφλικουδιών, εκεί που είναι σήμερα το κτιριακό συγκρότημα του Κτηματολογίου, Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ΣΑΛΑ, ΣΥΛ κ.λ.π, επί της Φραγκλίνου Ρούσβελτ.
Οι λάκκοι αυτοί εσυνδέοντο μεταξύ τους με υπόγεια κανάλια ή λαγούμια όπου ο υδροφόρος πυθμένας του λάκκου στην αρχή του καναλιού ευρίσκετο σε ψηλότερο επίπεδο από τον επόμενο και στην συνέχεια με τον επόμενο του άλλου λάκκου μέχρι να οδηγηθεί το νερό που μαζεύετο στο τελευταίο λάκκο άντλησης, μέσω του κατωφερούς καναλιού.
Ο τελευταίος λάκκος συγκέντρωσης και άντλησης του νερού βρίσκεται μέσα στο πετρόκτιστο οίκημα ή μηχανοστάσιο, όπου σαν σύνολο ονομάζεται ΝΕΡΟΜΗΧΑΝΗ, αποτελώντας σήμερα μουσείο νερού του ΣΥΛ.
Η ΝΕΡΟΜΗΧΑΝΗΣτο μηχανοστάσιο αυτό υπάρχουν τα εξής μηχανήματα και μέσα, όπου εχρησιμοποιούντο για το σύστημα άντλησης και αποστολής του νερού. Μία πλάγια διπλοέμβολη μηχανή DIESEL, που δούλευε με ακάθαρτο πετρέλαιο, μάρκας NATIONAL και ισχύος 110HP(αλόγων) κατασκευής 1925 περίπου, που την προμήθευσε η εταιρεία Ζήνωνα Πιερίδη από τη Λάρνακα.
Τα δύο έμβολα αυτής της μηχανής δουλεύουν παράλληλα, χωρίς φασική ή χρονική διαφορά, κινώντας (περιστρέφοντας) μέσω των πυέλων τους τον ίδιον άξονα κράγκου.
Ο άξονας αυτός απολήγει σ΄ ένα μεγάλο και βαρύ στρόφαλο διαμέτρου περίπου 2,5 μέτρων. Στον ίδιο αυτό άξονα υπάρχει η τροχαλία εφαρμογής των ιμάντων (κολανιών), που μεταφέρουν την κίνηση στην τροχαλία της αντλίας και αποστολής του νερού.
Αυτή η αντλία είναι φυγοκεντρικού τύπου διαμέτρου περίπου 60cm, με δυνατότητα άντλησης και αποστολής συνολικού όγκου νερού 130 κυβικών μέτρων σε κάθε μια ώρα.
Στο σύστημα περιστροφής και λειτουργίας της αντλίας νερού χρησιμοποιόταν εκτός από την πετρελαιοκίνητη μηχανή Ντίζελ και τριφασικός ηλεκτροκινητήρας ισχύος περίπου 110 ΗΡ (αλόγων) και τάσης 400V. Ο άξονας αυτού του ηλεκτροκινητήρα συνδέεται ομοαξονικά με τον άξονα κίνησης (περιστροφής) της αντλίας από τη πετρελαιομηχανή, μέσω συμπλέκτη.
Έτσι όταν υπήρχε πρόβλημα λειτουργίας της πετρελαιομηχανής η αντλία μπορούσε να δουλεύει με το ηλεκτρικό ρεύμα, μέσω του ηλεκτροκινητήρα και αντιστρόφως.
Η αντλία βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από την πετρελαιομηχανή περίπου στα 1,5 μέτρα. Κι’ αυτό για να είναι η αντλία πιο κοντά στο υπό άντληση νερό. Στο ίδιο επίπεδο με την αντλία βρίσκεται ο ηλεκτροκινητήρας.
Το νερό που αντλείτο από το λάκκο συγκέντρωσης, εστέλετο με τη βοήθεια της αντλίας μέσω σιδερένιου σωλήνα διαμέτρου 10 ιντζών, προς το γνωστό ντεπόζιτο του Υδατόπυργου. Απ’ εκεί γινόταν διανομή προς τους διάφορους καταναλωτές της τότε μικρής Λεμεσού.
Ο ΥΔΑΤΟΠΥΡΓΟΣΣτον Υδατόπυργο βρίσκεται ντεπόζιτο χωρητικότητας 500 κυβικών μέτρων σε ύψος 40 μέτρων. Αυτό είναι διαμέτρου 9 μέτρων και είναι κατασκευασμένο από σιδηρολαμαρίνα πάχους 8mm. Οι συνδέσεις μεταξύ των λαμαρινών έγιναν με σιδηροκαρφιά (ηλωτές ενώσεις), για καλύτερη ποιότητα και αντοχή.
Ο Υδατόπυργος ή σιδηρόπυργος είναι ένα πολύ αξιόλογο έργο και μνημείο μηχανικής, για την τελειότητα του σχεδιασμού και κατασκευής.
Στο ντεπόζιτο του Υδατόπυργου υπήρχε σύστημα αναγνώρισης της στάθμης του νερού και μέσω καλωδίου και ηλεκτρομηχανικού συστήματος απεικόνισης και έτσι μπορούσε ο χειριστής της Νερομηχανής να την βλέπει σε κάθε στιγμή.
Μ’ αυτό το τρόπο ρύθμιζε τους χρόνους λειτουργίας του συστήματος άντλησης και αποστολής του νερού προς τον Υδατόπυργο. Το όλο σύστημα των λάκκων, του μηχανοστασίου-αντλιοστασίου, του Υδατόπυργου και διασωληνώσεων σχεδιάστηκαν κατασκευάστηκαν και εφαρμόστηκαν από τους εργολάβους μηχανικούς Williamson & Pengelley από την Αίγυπτο το 1929. Το κόστος για όλο αυτό το σύστημα υδρεύσεως κόστισε περίπου γύρω στις €15000.
Η λειτουργία αυτού του συστήματος ύδρευσης κράτησε μέχρι το 1951 όπου άρχισε σιγά να εφαρμόζεται το σημερινό, με αρκετές συμπληρώσεις και βελτιώσεις στη πορεία. Για τα χρόνια που λειτούργησε η ΝΕΡΟΜΗΧΑΝΗ, 1929-1951, κατάντησε να γίνει σημείο αναφοράς και σαν τοπωνύμιο της πόλης μας, που κράτησε μέχρι σήμερα….
