Τρεις γεννήσεις του σπάνιου είδους Monachusmonachus (Μεσογειακή Φώκια) κατά την αναπαραγωγική περίοδο 2019-2020, έχουν καταγραφεί στο νησί μας, σύμφωνα με ανακοίνωση του Υπουργείου Γεωργίας, πράγμα που συμβαίνει για πρώτη φορά εδώ και αρκετές δεκαετίες. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό γεγονός για τη διατήρηση της Μεσογειακής Φώκιας στην Κύπρο.
Οι νεογέννητες φώκιες, η Ίριδα, η Ναυσικά και ο Τρίτωνας, γεννήθηκαν στις Επαρχίες Λεμεσού και Πάφου (στην περιοχή του Ακάμα) τον Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Δεκέμβριο αντίστοιχα, και βρίσκονται υπό την επιτήρηση της Ομάδας Παρακολούθησης της Μεσογειακής Φώκιας στην Κύπρο. Διανύοντας τους πρώτους μήνες της ζωής τους, τα μικρά φωκάκια περνούν σχεδόν όλη την ημέρα μέσα στη σπηλιά τους. Σταδιακά, αρχίζουν να απομακρύνονται με τη συνοδεία της μητέρας τους, ακολουθώντας την στην εξεύρεση τροφής. Μετά το πέρας της περιόδου γαλουχίας, που διαρκεί 3 με 4 μήνες περίπου, τα νεαρά ζώα θα ανεξαρτητοποιηθούν από την μητέρα τους, χωρίς απαραίτητα να εγκαταλείψουν τη σπηλιά όπου γεννήθηκαν.
Η Ομάδα Παρακολούθησης κατέγραψε όλα τα καταφύγια που χρησιμοποιεί το είδος σε όλο το εύρος της Κυπριακής ακτογραμμής και με τη βοήθεια ειδικού εξοπλισμού, η παρακολούθηση γίνεται σε 24ωρη βάση. Η Ομάδα αποτελείται από Λειτουργούς του Τμήματος Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών και του Τμήματος Δασών του ΥΓΑΑΠ, οι οποίοι συλλέγουν πληροφορίες γύρω από τον τρόπο διαβίωσης του είδους, με σκοπό όχι μόνο την προστασία του πληθυσμού του στην Κύπρο, αλλά και την ανάκαμψή του. Οι νεαρές φώκιες ανεβάζουν τον συνολικό πληθυσμό της Μεσογειακής Φώκιας στην Κύπρο στα 19 άτομα.
Η Μεσογειακή Φώκια πάντα αποτελούσε στοιχείο της βιοποικιλότητας της Κύπρου. Από τη δεκαετία όμως του 1960 και μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 2010, οι εμφανίσεις του είδους ήταν σπάνιες, ενώ δεν υπήρχε καμία ένδειξη για αναπαραγωγική δραστηριότητα. Από το 2011 και μετά φαίνεται ότι το είδος ανακάμπτει στις Κυπριακές θάλασσες και έχει πλέον δημιουργήσει έναν τοπικό, μικρό μεν, αλλά αναπαραγόμενο πληθυσμό. Η πρώτη επιβεβαιωμένη αναπαραγωγή καταγράφεται από την ομάδα παρακολούθησης το 2011 ενώ από το 2015 τα ζώα αναπαράγονται σε συνεχή βάση.
Υπουργός Γεωργίας: «Χαρμόσυνο και ελπιδοφόρο νέο η αύξηση του πληθυσμού της Μεσογειακής Φώκιας στην Κύπρο»
Ο Υπουργός Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, κ. Κώστας Καδής, δήλωσε τα εξής:
«Παρά το γεγονός ότι στην Κύπρο ζουν λίγες Μεσογειακές Φώκιες, επιβάλλεται να λαμβάνουμε όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη διατήρηση του πληθυσμού αυτού αλλά και την περαιτέρω αύξησή του στον κυπριακό χώρο. Η γέννηση τριών νέων ατόμων, ενός απειλούμενου προς εξαφάνιση είδους το οποίο αριθμεί ανά το παγκόσμιο μόνο 600 άτομα, αποτελεί ένα ελπιδοφόρο και χαρμόσυνο γεγονός για την Κύπρο.
Έχει εξακριβωθεί ότι η Μεσογειακή Φώκια χρησιμοποιεί θαλάσσια σπήλαια της Κυπριακής Ακτογραμμής για αναπαραγωγή και ξεκούραση. Με στόχο την προστασία του εμβληματικού αυτού είδους, μεταξύ άλλων μέτρων εκδώσαμε Διάταγμα με το οποίο δημιουργήθηκε Ζώνη Προστασίας γύρω από την περιοχή των θαλασσινών σπηλιών στην Πέγεια, στην οποία απαγορεύεται η αλιεία καθώς και η διέλευση μηχανοκίνητων σκαφών. Τα μέτρα του Διατάγματος, ευθυγραμμίζονται πλήρως με τις εισηγήσεις που υπέβαλε σε έκθεσή του ο ειδικός επιστήμονας σε θέματα της διατήρησης της μεσογειακής φώκιας, Δρ. Παναγιώτης Δενδρινός. Στόχος μας είναι η προστασία και η σωστή διαχείριση της βιοποικιλότητας της περιοχής των Θαλασσινών Σπηλιών, με γνώμονα την όσο το δυνατό αρμονικότερη συμβίωση φώκιας και ανθρώπου.
Συγχαίρω όλους όσοι συμβάλλουν, με τη δράση και την ευαισθητοποίησή τους, στην προστασία και διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας στην Κύπρο και στην τήρηση των κανόνων λειτουργίας των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών και την επίτευξη του στόχου αυτού. Θα ήθελα όμως να συγχαρώ ιδιαίτερα την Ομάδα Παρακολούθησης της Μεσογειακής Φώκιας και τις τοπικές κοινωνίες, ο ρόλος των οποίων θεωρώ ότι είναι καταλυτικός στην προστασία και την αύξηση του πληθυσμού της Μεσογειακής Φώκιας στις θάλασσές μας».
Οδηγίες προς το κοινό
Σε περίπτωση που το κοινό εντοπίσει φώκια, είναι πολύ σημαντικό να μην προσπαθήσει να την προσεγγίσει, να την ταΐσει ή με οποιοδήποτε τρόπο να την ενοχλήσει. Το κοινό προτρέπεται όπως σε περίπτωση θέασης Μεσογειακής Φώκιας, να επικοινωνεί με τους αριθμούς 22807841 ή 22805532 αναφέροντας τη θέση, τα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά του ζώου. Οι πληροφορίες αυτές είναι πολύ χρήσιμες στην όλη προσπάθεια για την προστασία του είδους.
Γνωριμία με την Μεσογειακή Φώκια
Η Μεσογειακή Φώκια Monachus monachus είναι το μοναδικό είδος πτερυγιόποδου που ζει στη Μεσόγειο θάλασσα. Στο παρελθόν, το είδος ήταν ευρύτατα κατανεμημένο σε ολόκληρη τη Μαύρη και τη Μεσόγειο θάλασσα. Στον Ατλαντικό απαντούσε κυρίως στις βορειοδυτικές ακτές της Αφρικής, από τις ακτές του Μαρόκου έως την Σενεγάλη στα νότια, στα νησιωτικά συμπλέγματα των Καναρίων νήσων, των Αζορών και της Μαδέρας, ενώ υπάρχουν και ιστορικές αναφορές για την ύπαρξή του στις ακτές της Πορτογαλίας και της Ισπανίας.
Η Μεσογειακή Φώκια είναι είδος το οποίο εκμεταλλεύτηκε ο άνθρωπος στο παρελθόν και μάλιστα από τους προϊστορικούς χρόνους. Κυνηγήθηκε συστηματικά κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, ενώ τον Μεσαίωνα σε μερικές περιοχές, όπως η Μαδέρα, τα Κανάρια Νησιά και ο Κόλπος της Ντάκλα στη δυτική Σαχάρα, το είδος υπήρξε αντικείμενο συστηματικής εμπορικής εκμετάλλευσης. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων η θανάτωση του είδους συνεχίστηκε όχι όμως για εμπορικούς σκοπούς αλλά γιατί θεωρήθηκε (και ακόμη θεωρείται) ένας σημαντικός ανταγωνιστής με την παράκτια κυρίως αλιεία. Η συνεχόμενη αυτή εξόντωση από κατοίκους παράκτιων και νησιωτικών περιοχών οδήγησε κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα στην εξαφάνιση πολλών υποπληθυσμών του είδους.
Στη Μεσόγειο το είδος απαντά κυρίως στο ανατολικό τμήμα της, στο Ιόνιο και το Αιγαίο Πέλαγος, τις ακτές της Κύπρου και στη δυτική και νότια Τουρκία. Στις τουρκικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας, η Μεσογειακή Φώκια εξαφανίστηκε το 1997, ενώ κάποια άτομα επιζούν στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Ο υποπληθυσμός της Μεσογειακής Φώκιας στην ανατολική Μεσόγειο θεωρείται ο μεγαλύτερος, με εκτιμώμενο μέγεθος τα 350-400 άτομα. Πρόσφατα, κυρίως στην Ελλάδα, ο πληθυσμός της μεσογειακής φώκιας δείχνει ενθαρρυντικά σημάδια ανάκαμψης, καθώς παρατηρούνται φώκιες και αναπαραγωγική δραστηριότητα σε περιοχές στις οποίες το είδος δεν είχε καταγραφεί κατά τη διάρκεια περασμένων δεκαετιών. Σύμφωνα με στοιχεία από την Ελλάδα, όπου καταγράφεται ο μεγαλύτερος πληθυσμός του είδους, το ποσοστό θνησιμότητας στα νεογέννητα άτομα μέχρι δύο μηνών πλησιάζει το 15% και αυξάνεται μετά τον απογαλακτισμό και την ανεξαρτητοποίησή τους και μέχρι τον πρώτο χρόνο ζωής τους, κυρίως λόγω απειρίας.
Η υπεραλίευση είναι μια σοβαρή απειλή για τη Μεσογειακή Φώκια, καθώς οδηγεί στη μείωση της διαθέσιμης τροφής και μπορεί να επηρεάσει άμεσα τη βιωσιμότητα του είδους. Η καταστροφή και υποβάθμιση των βιοτόπων, αποτελεί επίσης κίνδυνο για τις φώκιες. Η αυξανόμενη ανθρώπινη δραστηριότητα στις παράκτιες περιοχές οδηγεί στην αλλοίωση των παράκτιων οικοσυστημάτων και κατά συνέπεια των διαθέσιμων ενδιαιτημάτων του είδους. Άλλες σοβαρές απειλές για την επιβίωση της Μεσογειακής Φώκιας είναι η θαλάσσια ρύπανση και η διατάραξη των χώρων αναπαραγωγής της (θαλάσσια σπήλαια), ιδιαίτερα όταν βρίσκονται κοντά σε τουριστικά θέρετρα ή αλιευτικούς και καταδυτικούς προορισμούς.
Η Μεσογειακή Φώκια προστατεύεται από το 1971 από τον περί Αλιείας Νόμο (Κεφ. 135) και κανονισμούς 1990 (Νο. 273/90). Επιπρόσθετα, περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ του Πρωτοκόλλου της Σύμβασης της Βαρκελώνης, που αφορά Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές και τη Βιολογική Ποικιλομορφία της Μεσογείου, το οποίο η Κύπρος επικύρωσε με τον Νόμο Νο. 20(ΙΙΙ)/2001. Η Μεσογειακή Φώκια θεωρείται είδος προτεραιότητας (Παράρτημα II) στην Ευρωπαϊκή Οδηγία των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ) και για τη διατήρησή της απαιτείται ο χαρακτηρισμός Ειδικών Ζωνών Διατήρησης. Η εν λόγω Οδηγία μεταφέρθηκε στην εθνική μας νομοθεσία το 2003 με τον Νόμο για την Προστασία και Διαχείριση της Φύσης και της Άγριας Ζωής No. 153(I)/2003. Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο της εν λόγω Νομοθεσίας, έχει συσταθεί το Δίκτυο Natura 2000 στην Κύπρο.
