Χριστόδουλος Σώζος, ο μεγαλύτερος κύπριος πολιτικός του 20ου αιώνα
Έκλεισαν φέτος εκατό χρόνια από τον ηρωικό θάνατο του Χριστόδουλου Σώζου. Έπεσε στις 6 Δεκεμβρίου 1912 στο Μπιζάνη έξω από τα Ιωάννινα για την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους.
Ο Κλ. Μυριανθόπουλος στο βιβλίο του «Ζωή και τάφος Χριστοδ. Σώζου» Λεμεσός 1951 λέει: «Φεύγων δια τον πόλεμον, ένα ακαταμάχητον πόθον είχε, να ενδυθή την τιμίαν στολήν του στρατιώτου να οδηγηθή εις τα πεδία των μαχών και να πάρη το βάπτισμα του πυρός.
Ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος και άλλοι επίσημοι προσεπάθησαν να τον μεταπείσουν και να τοποθετηθη εις αλλάς εθνικάς εργασίας αλλ’ ουδέν ίσχυσε να μεταβάλη την θέλησιν και την άμετάκλητον απόφασίν του. Απηρνήθη τον Δικηγόρον, τον Δήμαρχον, τον Βουλευτήν, τον Έκτελεστικόν Σύμβουλον και τα άλλα αξιώματα και έγινεν απλούς στρατιώτης δια να υπηρέτηση την πατρίδα ως ήτο ο διακαής του πόθος, το όνειρο του.»
Έγινε έτσι ο πρώτος και ο μόνος εν ενεργεία Δήμαρχος σ΄ ολόκληρο τον ελληνισμό που ως απλός στρατιώτης πέφτει στα πεδία των μαχών, προσφέροντας στη πόλη του τη Λεμεσό που τόσο αγάπησε ακόμα μια περήφανη πρωτιά.
Ο ιστορικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Πέτρος Παπαπολυβίου που επί τριάντα χρόνια μελετά και καταγράφει την ιστορική πορεία και ζωή του Σώζου λέει : « Ήταν, πιστεύουμε, ο μόνος από τη γενιά των Κυπρίων πολιτευτών πριν από το 1931 που μπορούσε να γίνει για την Κύπρο ένας δεύτερος Ελευθέριος Βενιζέλος. Άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην κυπριακή ιστορία και είχε πληθωρική δραστηριότητα, ως βουλευτής, ως δήμαρχος, ως δικηγόρος, ως συνιδρυτής του ΓΣΟ και της Ατμοπλοϊκής Εταιρείας Λεμεσού, ως άνθρωπος.
Ήταν ο πρώτος Κύπριος βουλευτής που πήγαινε στις συνεδριάσεις του Νομοθετικού Συμβουλίου πάντοτε άριστα προετοιμασμένος, μελετώντας τη βρετανική νομοθεσία και τη σύγχρονη ιστορία της Αγγλίας, καταφέρνοντας έτσι να φέρνει σε δύσκολη θέση την αποικιακή κυβέρνηση.
Ουσιαστικά ο Σώζος ήταν ο πρώτος που άσκησε συστηματική και ουσιαστική αντιπολίτευση εναντίον των Βρετανών εντός της Βουλής, κερδίζοντας και τον σεβασμό τους» γι αυτόν και τον χαρακτηρίζει ως «μακράν η μεγαλύτερη προσωπικότητα της νεότερης ιστορίας της Κύπρου του πρώτου μισού του 20οϋ αιώνα.» (αφήνοντας ίσως θέση για το δεύτερο μισό του αιώνα στον Μακάριο).
Ο Παπαπολυβίου σε άλλο άρθρο του αναφέρει επίσης « 0 Σώζος, που είχε βρεθεί εκτός κυπριακής Βουλής το 1911, αλλά παρέμενε μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου, επισκέφθηκε το 1912 την Αθήνα και το Λονδίνο για πολιτικές συναντήσεις. Έχοντας οξύ πολιτικό αισθητήριο, αφουγκράστηκε τα νέα δεδομένα που έφερναν στην Ανατολική Μεσόγειο η κατάληψη των Δωδεκανήσων από την Ιταλία και οι επερχόμενες ανακατατάξεις και πολεμικές προετοιμασίες, στα Βαλκάνια και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Θεώρησε, λοιπόν, ότι στη συγκεκριμένη πολιτική συγκυρία ήταν λανθασμένη η εμμονή ως μόνης απαίτησης των Ελλήνων Κυπρίων στην ένωση με την Ελλάδα, και έχοντας ως παράδειγμα το προηγούμενο της Κρήτης, υποστήριζε την εναλλακτική διεκδίκηση της Αυτονομίας της Κύπρου, ως πλησιέστερης πολιτικής επιλογής για την Ένωση.
Οι πηγές που έχουμε στη διάθεση μας για την πρόταση του 1912 (που καταδικάστηκε έκτοτε στη βιβλιογραφική εξαφάνιση) είναι λιγοστές, ώστε να γνωρίζουμε λεπτομέρειες του σχεδίου του Σώζου. (Αντίθετα, υπάρχουν αρκετά στοιχεία για την πολεμική εναντίον του.)
Ξέρουμε, όμως, ότι την υποστήριζε ο Λαρνακέας ριζοσπάστης πολιτευτής Μιχαήλ Γ. Νικολαΐδης και ότι η υπόλοιπη πολιτική ηγεσία αντιμετώπισε την τολμηρή αιρετική πρόταση τους ως «προδοτική». Θυμίζουμε ότι ανάλογες σκληρές προσωπικές επιθέσεις ως «αυτονομιακός» είχε δεχθεί λίγα χρόνια πριν και ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην Κρήτη, από τους πολιτικούς του αντιπάλους.»
Οι επιθέσεις που δέχθηκε τον πίκραναν, και σε μια επιστολή προς τον στενότερο πολιτικό του φίλο, τον «λευκό πολιτευτή, βουλευτή Ιωάννη Κυριακίδη, έγραφε καταλήγοντας, το Μάιο του 1912 για να του εξηγήσει τους λόγους που θα αρνηθεί στο αίτημα πολιτικών του αντιπάλων να παραιτηθεί:
«Εις την Κύπρον το προδότης και πατριώτης είναι συνώνυμα και έχασαν και τα δύο την σημασίαν των σήμερον. Ο πολιτευόμενος σήμερον ονομάζεται πατριώτης, αύριον προδότης, και μεθαύριον υπερπατριώτης».
Ως Δήμαρχος Λεμεσού, μπορεί δίκαια και για πολλούς λόγους να θεωρηθεί, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, ως ο σημαντικότερος μέχρι σήμερα Δήμαρχος Λεμεσού και έχει άλλωστε χαρακτηρισθεί και ως ο «Μέγας Αναμορφωτής» της.
Στα χρόνια της δημαρχίας του Σώζου με το όραμα που είχε και πραγματοποίησε σε σημαντικά έργα και καινοτομίες για τα δεδομένα της εποχής, η Λεμεσός άλλαξε κυριολεκτικά όψη. Επί των ημερών της δημαρχίας του η Λεμεσός γίνεται μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη.
Μερικά από τα έργα αυτά είναι:
- Ο ηλεκτροφωτισμός των δρόμων, ο πρώτος από τις υπόλοιπες πόλεις της Κύπρου, η έναρξη των έργων για την κατασκευή της προκυμαίας της Λεμεσού, τα σημαντικά αντιπλημμυρικά έργα που την έσωσαν σε μεγάλο βαθμό από τη μάστιγα των πλημμυρών που την ταλαιπωρούσαν εκατοντάδες χρόνια, η κατασκευή νέων δρόμων και επίστρωση όλων των δρόμων της Λεμεσού με άσφαλτο καθώς και η ονομασία όλων των οδών της πόλεως.
- Η κατασκευή, ανέγερση καφενείου, δενδροφύτευση και επίπλωση με παγκάκια του Δημοτικού Κήπου που θεωρήθηκε τότε ως ο ωραιότερος της Ανατολής και ο στολισμός του με αγάλματα που εισήγαγε από την Ελλάδα.
- Η δημιουργία δημοτικής φιλαρμονικής που έδιδε κάθε Κυριακή κονσέρτα μέσα στον Δημ. Κήπο σε ειδικό χώρο που διαμόρφωσε, προσφέροντας ποιοτική ψυχαγωγία τους δημότες του.
- Κτίζει επίσης καινούργια αποβάθρα ειδικά για την εξαγωγή οίνων και σταφίδων. Έβαλε τάξη στα οικονομικά του Δήμου απαιτώντας και επιτυγχάνοντας να χαρισθεί το υπόλοιπο του δανείου για τα αντιπλημμυρικά έργα από την αποικιοκρατική διακυβέρνηση και την ενοποίηση των δανείων του Δήμου.
- Μεριμνά και βάζει αυστηρούς κανονισμούς για την καθαριότητα της πόλης και δημιουργεί σύγχρονο χοιροσφαγείο. Αυστηρός αλλά και δίκαιος, στην εφαρμογή των κανονισμών αυτών και των νόμων δεν δίστασε να οδηγήσει και τον ίδιο τον πατέρα του ακόμα για κάποιο σχετικό παράπτωμα!
Εκτός από επιτυχημένος δικηγόρος και προοδευτικός πολιτευτής και βουλευτής υπήρξε και ρηξικέλευθος επιχειρηματίας. Μαζί με άλλους τρεις προοδευτικούς λεμεσιανούς υπήρξε συνιδρυτής, το 1901, της Λαϊκής Τράπεζας Λεμεσού (αρχικά ως Λαϊκό Ταμιευτήριο) και συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία της πρώτης καθαρά κυπριακής πλοιοκτήτριας –ναυτιλιακής εταιρείας, της Ατμοπλοϊκής Εταιρείας Λεμεσού (1905-06).
Το 1911 διοργάνωσε την πρώτη Παγκύπρια Γεωργική και Βιομηχανική Έκθεση της Κύπρου. Από τις ευγενέστερες μορφές της Κύπρου αγαπήθηκε και εκτιμήθηκε ακόμα και από τους πολιτικούς του αντιπάλους, οι οποίοι αναγνώρισαν τη μεγαλοσύνη του.
Η πόλη των Ιωαννίνων σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη θυσία του στην απελευθέρωση της, έδωσε το όνομα του σε δρόμο της ενώ πριν δώδεκα χρόνια έστησε και προτομή του στις όχθες της λίμνης της.
ΠΗΓΗ: http://limassolinhistory.blogspot.com/ΕΡΕΥΝΑ: Τίτος Κολώτας…
