Συμπληρώθηκαν αυτές τις μέρες 67 χρόνια από την απόφαση ίδρυσης και 65 από την αποπεράτωση του σημαντικότερου μνημείου στη Λεμεσό: αυτό των ηρώων στην ομώνυμη πλατεία.
«1946»Το μνημείο αυτό έχει τη δική του μικρή, ένδοξη αλλά… πικρή και ταραγμένη ιστορία. Θα την διηγηθούμε συντομεύοντας την βέβαια για να χωρέσει μέσα στα στενά όρια της σελίδας αυτής.
Η ιστορία αρχίζει κατά τη δεύτερη θητεία της Δημαρχίας Πλουτή Σέρβα όταν, αρχές Νοεμβρίου 1946, εξαγγέλλεται «το τρίχρονο πλάνο δουλειάς και δημοτικής ανοικοδόμησης του» και ανάμεσα στα άλλα έργα και δραστηριότητες που προγραμματίζονται περιλαμβάνεται και ο «εξωραϊσμός της Πλατείας Ηρώων». (Εφ. ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ημερ. 3 και 10/11/ 1946).
Στην ίδια εφημερίδα ημερ. 16/5/1948 δημοσιεύονται στην πρώτη σελίδα τους, τα αρχιτεκτονικά σχέδια του μνημείου από τον γνωστό λευκωσιάτη αρχιτέκτονα και ζωγράφο Χαρ. Δίκαιου.
Στην εκτέλεση του γλυπτικού μέρους του μνημείου ανάλαβε ο γνωστός γλύπτης της Λεμεσού Χρυσόστομος Περδίος.
Κάτω από τα σχέδια αυτά, μέσα σε πλαίσιο και με τον τίτλο «ΜΝΗΜΕΙΟ ΗΡΩΩΝ!», γίνεται με προκήρυξη του Συμβουλίου του «Εθνικού Απελευθερωτικού Συνασπισμού» (ΕΑΣ) επαρχίας Λεμεσού δημόσιου εράνου για κάλυψη της μισής δαπάνης του συνολικού ποσού των χιλίων λιρών και καλεί τα μέλη του και το λαό να οργανώσει σε κάθε ενορία και χωριό πλατειές επιτροπές εράνου για να καλύψουν το στόχο μέσα σ’ ένα μήνα.
Το υπόλοιπο του ποσού θα καταβάλει ο Δήμος. Στην ίδια προκήρυξη αναφέρεται πως στα «Γράμματα» θα δημοσιεύονται σε ειδική «Στήλη Τιμής» τα ονόματα και το ποσό όσων συνεισφέρουν.
Στην ιστορία του εράνου αυτού βρίσκουμε τα σπέρματα των κατά καιρούς διχασμών και «ιδεολογικών» αντιπαραθέσεων στην σύγχρονη ιστορία μας που τόσα κακά επεσώρευσαν στο δύσμοιρο αυτό τόπο με αποκορύφωμα την καταστροφή του 1974.
Της προσοχής μας όμως δεν διαφεύγει ένα δημοσίευμα σε μια άλλη εφημερίδα της εποχής το «Λαϊκό Βήμα» ημερομηνίας 27 Ιανουαρίου 1947, που εκδίδει ο Ευέλθων Πιτσιλλίδης (Εύσκιος Πεύκης) φανατικός πολέμιος της αριστεράς και αμύντορας της εθνικοφροσύνης και παρόλα αυτά με τίτλο «Η Πλατεία Ηρώων» λέει:
«Με ευχαρίστησιν ηκούσαμεν πως η εν Λεμεσώ Πλατεία Ηρώων πρόκειται να εξωραϊσθεί αναθέτοντας εις τον μηχανικόν κ. Χαρίλαον Δίκαιον του έργου εκπονήσεως του σχετικού σχεδίου. Ως γεγονός η πλατεία αύτη αποτελεί το κεντρικώτερον και μάλλον πολυσύχναστον μέρος της πόλεως και από τετραετίας παρημελήθη τελείως, πράγμα που μας έδωσεν αφορμήν εις επικρίσεις.
Ως καλής πίστεως δημοσιογράφοι, ημείς που εψέξαμεν την κατάστασιν, ημείς πρώτοι και θα επαινέσωμεν το φιλόκαλον αυτό έργον, όταν τελειώση κατά τρόπον πράγματι καλόν και ανάλογον προς την κεντρικήν θέσιν της Πλατείας αυτής. Ελπίζομεν πως το έργον δεν θα περιορισθή μόνον εις το επί χάρτου σχέδιον αλλά θα τεθεί συντόμως εις την ενέργειαν και αποπεράτωσιν.»
Πρέπει πρώτα-πρώτα να υπενθυμίσουμε πως βρισκόμαστε σε μια εποχή έντονων πολιτικών και κοινωνικών αντιπαραθέσεων μεταξύ «εθνικοφρόνων» και «κομμουνιστών». Που τις κάνουν ακόμα πιο έντονες και τα εμφυλιοπολεμικά πάθη που επικρατούν στην Ελλάδα και που μοιραία μεταφέρονται και στη Κύπρο.
Εκδότες της εφημερίδας «Τα Γράμματα» είναι ο Δήμαρχος Πλουτής Σέρβας και ο Αντιδήμαρχος Βάσος Παπαδόπουλος. Επαρχιακός Γραμματέας του ΕΑΣ ήταν ο Δημοτικός Σύμβουλος Κώστας Παρτασίδης. Από της ίδρυσης του ΕΑΣ λίγους μήνες πριν (Ιανουάριο του 1948) «Τα Γράμματα», από «Εφημερίδα του Εργαζόμενου Λαού» μετατρέπεται σε «Όργανο του Επαρχιακού Εθνικού Απελευθερωτικού Συνασπισμού».
Σε διπλανή λοιπόν από τη διακήρυξη στήλη, στα σχόλια και κάτω από τον τίτλο «ΣΤΗΛΗ ΤΙΜΗΣ» ρίχνεται το γάντι: «Είμαστε πολύ περίεργοι να δούμε ποια στάση θα κρατήσουν και πάλι οι λεγόμενοι «εθνικοί ευεργέτες»της Λεμεσού και μέχρι ποιού σημείου φτάνει το ενδιαφέρον τους για τον εξωραϊσμό της πόλης μας.
Θα περιμένομε και θα επανέλθουμε» Στις κατοπινές εκδόσεις της εφημερίδας δημοσιεύεται κάθε φορά μακροσκελής κατάλογος αυτών που συνεισφέρουν και στη συνέχεια ονόματα σε «Μαύρη λίστα» αυτών που αρνήθηκαν!
Παρά το ιδεολογικό όμως περιεχόμενο που πήρε ο έρανος αυτός και την αντιπαράθεση που προκάλεσε, φαίνεται πως το γεγονός της δημοσίευσης των ονομάτων και των δύο κατηγοριών επενεργεί (ίσως και λίγο «εκβιαστικά» αν θέλετε), ιδιαίτερα για του «εθνικόφρονες» εμπορευόμενους, να συμμετέχουν στον έρανο μαζικά και οι εξαιρέσεις της μαύρης λίστας να είναι αναλογικά πολύ λιγότερες.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του καπνοβιομήχανου της εποχής Γιάγκου Δρουσιώτη που ενώ στην έκδοση της 6ης Ιουνίου «φιγουράρει» στη «μαύρη λίστα» στην αμέσως επόμενη έκδοση (ημερ. 13/6/48) μπαίνει στη «τιμητική λίστα» εισφέροντας το αξιοσέβαστο για την εποχή ποσό των πέντε λιρών! (Η συνήθης εισφορά ήταν μια-δυο λίρες).
Γεγονός που δεν διέφυγε της προσοχής επιστολογράφου της εφημερίδας που διερωτάται «για το μυστηριώδες ελατήριο» που συνετέλεσε να «επιτελεσθή το θαύμα μέσα σε τόσο ολιγόχρονο διάστημα» και να αλλάξει στάση λέγοντας του πως «είμαστε βέβαιοι κύριε Δρουσιώτη ότι θα αντελήφθητε πόσο γερά μαθήματα ξέρει να δίνη ο λαός»…
Περιττό να μεταφράσουμε ποια είναι τα «μαθήματα» αυτά… Να επισημάνουμε μόνο πως ο ανταγωνιστής του Δρουσιώτη καπνοβιομήχανος Πατίκης πρόσφερε από τους πρώτους, χωρίς να μπει στη μαύρη λίστα δέκα λίρες και η λευκωσιάτικη καπνοβιομηχανία Διανέλλος και Βεργόπουλος επίσης δέκα. Στην «τιμητική λίστα» βρίσκουμε επίσης συχνά πολλά ονόματα τουρκοκυπρίων συμπολιτών μας.
Αδιάλλακτοι μέχρι τέλους παραμένουν στην… τιμητική γι αυτούς “μαύρη λίστα”, οι εκ των ηγετών των “εθνικοφρόνων”, Ν. Κλ. Λανίτης, Σερ Π. Κακογιάννης Χρ. Μιχαηλίδης- Ιστής (εργατοπατέρας των “Νέων Συντεχνιών”) Χριστιανός Ρωσσίδης και μερικοί άλλοι.
Κλείνοντας να πούμε ότι η ερανική επιτροπή απευθύνθηκε και σε προσωπικότητες από όλη τη Κύπρο. Από τον Αρχιεπίσκοπο και τους Μητροπολίτες μέχρι τους Δημάρχους όλων των πόλεων.
Από αυτούς ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Β΄ και οι Μητροπολίτες αρνήθηκαν να δώσουν. Από τους Δημάρχους ο Λευκωσίας Ι. Κληρίδης (πατέρας του Γλαύκου Κληρίδη), Αμμοχώστου Α. Αδάμαντος, Λάρνακας Λ. Σανταμάς και Λαπήθου Λάιος, έδωσαν. Ο Κερύνειας Χρ. Δημητριάδης και Πάφου Χρ. Γαλατόπουλος αρνήθηκαν.
Ο τελευταίος μάλιστα χαρακτήρισε στην εφημερίδα του τον έρανο “τζεγκένικο” κατηγορώντας τον Δήμο της Λεμεσού ότι “καταφεύγει σε τέτοιου είδους τζεγκενιά”!
Το Μνημείο Ηρώων εγκαινιάστηκε πανηγυρικά κατά την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου το 1948.
Του Τίτου Κολώτα – Πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ“…
