Γίνονται διάφορες συζητήσεις στην πόλη μας και βλέπουν το φως της δημοσιότητας απόψεις συμπολιτών μας, αρχιτεκτόνων, ερευνητών και άλλων για το τι είναι το καλύτερο να γίνει για την αναζωογόνηση του ιστορικού χώρου της Πλατείας και της γύρω περιοχής.
Η Πλατεία Ηρώων είναι ένας σχετικά νέος χώρος, συγκριτικά με την ιστορία της πόλης και αποκτήθηκε από τον Δήμο με αγορές και απαλλοτριώσεις ιδιωτικών κτημάτων την δεκαετία του 1930. Από τότε έγιναν δύο ουσιαστικές επεμβάσεις-αναπλάσεις στην Πλατεία, η μια επί δημαρχίας Πλουτή Σέρβα το 1948 και η άλλη επί δημαρχίας Δημήτρη Κοντίδη το 2000. Ο χαρακτήρας της Πλατείας με το μνημείο-ηρώο στο κέντρο και την δημόσια χρήση του υπόλοιπου χώρου, με τους τέσσερεις δρόμους να την περιβάλλουν διαμορφώθηκε από το 1948 και έτυχε σεβασμού και από τον σχεδιασμό και τα έργα που έγιναν το 2000.
Η Πλατεία, χωροθετικά και μέχρι το 1960, ήταν ουσιαστικά στο κέντρο της τότε πόλης η οποία πέραν από τον Δημοτικό Κήπο και τον Μόλο δεν διέθετε άλλους ανοικτούς χώρους. Η διαμόρφωση της το 1948 συνδέθηκε ή πιο σωστά επηρέασε και επηρεάστηκε θετικά από όλες τις γύρω και παραπλήσιες υφιστάμενες χρήσεις όπως τα κινηματοθέατρα «Ριάλτο» και «Γιορδαμλή», τα εστιατόρια, τις ταβέρνες, τα καφενεία και τα νυχτερινά κέντρα, τα διάφορα καταστήματα και εργαστήρια αλλά και την παρουσία στον χώρο, οικημάτων σειράς οργανώσεων και οργανισμών όπως το ΑΚΕΛ, η ΣΕΚ, το Συνεργατικό Ταμιευτήριο και άλλα.
Ακόμα, η Πλατεία Ηρώων ήταν και είναι πολύ κοντά στην οδό Γλάδστωνος με την τότε πολύβουη παρουσία χιλιάδων Λεμεσιανών, με τα σινεμά «Ρίο», «Πάνθεο», «Ζάππειο», «Παλλάς», «Αλάμπρα», «Γιορδαμλή», «Αθήνα» με τους αθλητικούς συλλόγους «Άρης», «Ανταίος» και «Αμαθούς», με το λουκουματζίδικο του Χαμπή, το Milk Bar του Γιαννή Σάββα (μετέπειτα Fiesta), την «Ακρόπολη», το σουβλατζίδικο του Πατίκκη, τα ζαχαροπλαστεία και άλλους χώρους αναψυχής.
Όλα τα πιο πάνω και ο τότε τρόπος ζωής, ψυχαγωγίας και κοινωνικών δραστηριοτήτων διατηρούσαν μια ζωντανή και σταθερή διακίνηση ανθρώπων από την Γλάδστωνος προς την Πλατεία, από την Πλατεία προς την Ανεξαρτησίας και παρακάτω προς την Αγίου Ανδρέου – την κύρια τότε εμπορική οδό της πόλης – και ακόμα προς τον Μόλο και την παραλιακή περιοχή.
Από το 1970 και μετά, αλλά ιδιαίτερα μετά το 1974 και τις τεράστιες αλλαγές που η εισβολή, η προσφυγιά και η ανάγκη στέγασης δεκάδων χιλιάδων εκτοπισμένων μέσα και γύρω από την πόλη έφεραν, η πιο πάνω μικροκλίμακα έπαυσε να υφίσταται, ταυτόχρονα με την αλλαγή στις συνήθειες των Λεμεσιανών και την μετατόπιση του κέντρου ενδιαφέροντος και ψυχαγωγίας προς την Λεωφόρο Μακαρίου και την τουριστική περιοχή ανατολικά της πόλης. Το κλείσιμο όμως των χειμερινών και θερινών σινεμά ήταν το σημείο καμπής για την υποβάθμιση τόσο της οδού Γλάδστωνος όσο και της Πλατείας Ηρώων.
Η απόκτηση και η επαναλειτουργία του Θεάτρου «Ριάλτο» από το Συνεργατικό Ταμιευτήριο έδωσε το έναυσμα στον Δήμαρχο Δ. Κοντίδη και το Δημοτικό Συμβούλιο για υλοποίηση του προγραμματικού τους στόχου για ανάπλαση και αναζωογόνηση της Πλατείας Ηρώων.
Οι πρώτες ενέργειες, όπως καταγράφηκαν τότε από τον Δήμο, περιελάμβαναν:
α. Νέο δάπεδο σε όλη την Πλατεία, βελτίωση του φωτισμού, καθαρισμό και συντήρηση του μνημείου.
β. Πεζοδρόμηση της οδού Κώστα Κουζάρη
γ. Απόκτηση από τον Δήμο ιδιωτικών τεμαχίων και παλιών οικιών και δημιουργία δημοτικού χώρου στάθμευσης στην οδό Ηπείρου.
δ. Απαλλοτρίωση ιδιωτικής περιουσίας και διαμόρφωση χώρων στάθμευσης και πρασίνου στην βόρεια πλευρά της οδού Ελένης Παλαιολογίνας (μεταξύ «Ριάλτο» και «Γιορδαμλή»).
ε. Στήριξη του αιτήματος του σωματείου «Άρης» και στέγαση του στο οίκημα του Τ/Κ ζαχαροπλαστείου «Σαλόν Μπερού».
στ. Τερματισμός εξέτασης αιτήσεων για άδειες νέων καμπαρέ και προτροπή των υφιστάμενων όπως μετακινηθούν από την περιοχή.
ζ. Ενθάρρυνση εγκατάστασης και ανάπτυξης νέων συμβατών χρήσεων στην περιοχή και ειδικότερα στα κτίρια που έμεναν κενά. Ως αποτέλεσμα:
- Στον όροφο του Κιτ-Κατ (διατηρητέο κτίριο), στεγάστηκε η Στέγη Σύγχρονου Χορού.
- Στο παλιό καφενείο «Αττικό» (επίσης διατηρητέο κτίριο) εγκαταστάθηκε η Γκαλερί «Πήγασος» με πρωτεργάτη τον ζωγράφο Ανδρέα Μακαρίου.
- Σε παραπλήσια υποστατικά δημιουργήθηκαν εργαστήρια τέχνης και εκθεσιακοί χώροι.
η. Συστηματική διοργάνωση από τον Δήμο, το «Ριάλτο» και άλλους φορείς ανοικτών πολιτιστικών εκδηλώσεων στο χώρο της Πλατείας.
Η πιο μεγάλη όμως παρέμβαση του Δήμου και της πολιτείας γενικότερα, ήταν η ανάπτυξη, γύρω από την Πλατεία, εγκαταστάσεων που έχουν σχέση με την φοίτηση και διαμονή φοιτητών του ΤΕΠΑΚ. Οι επενδύσεις που έγιναν ήταν πάρα πολύ σημαντικές και καθόρισαν, εν πολλοίς ανεπιστρεπτί, τον χαρακτήρα της Πλατείας.
Πιο συγκεκριμένα:
- Τα δύο ξενοδοχεία, ένα δίπλα στο «Ριάλτο» και ένα ακριβώς απέναντι, ανακαινίστηκαν πλήρως και μετατράπηκαν σε φοιτητικές εστίες που φιλοξενούν δεκάδες φοιτητές.
- Ολόκληρο το συγκρότημα των κτιρίων που βρίσκεται δυτικά της Πλατείας και το οποίο στέγαζε προηγουμένως νυχτερινά κέντρα και καφενεία, ανακατασκευάστηκε πλήρως και φιλοξενεί σχολές και εργαστήρια του ΤΕΠΑΚ, όπως και φοιτητική εστία.»
Όλα τα πιο πάνω συνιστούσαν μια ριζική αλλαγή, μια μεγάλη αναπτυξιακή προσπάθεια που δεν έχει προηγούμενο σε αστικό κέντρο της Κύπρου και δημιούργησε το υπόβαθρο για ιδιωτικές επενδύσεις και πρωτοβουλίες στην περιοχή οι οποίες δυστυχώς παρέμειναν περιορισμένες και αποσπασματικές.
Επιπρόσθετα οι διαφορές και οι διαπληκτισμοί μεταξύ ορισμένων διαχειριστών των κέντρων αναψυχής δημιούργησαν αρνητικό κλίμα και απομάκρυναν τον κόσμο ενώ υπήρξαν και εγκληματικές ενέργειες που υπονόμευσαν την όλη προσπάθεια αναζωογόνησης της πλατείας.
Παρά ταύτα σήμερα η κατάσταση στην Πλατεία και τον περιβάλλοντα χώρο είναι εντελώς διαφορετική, πολύ καλύτερη απ’ ότι πριν 20 χρόνια που ξεκίνησε η προσπάθεια που περιγράψαμε πιο πάνω και αυτό παρά τις παράνομες και κακόγουστες επεμβάσεις στον πεζόδρομο, στους ανοικτούς χώρους και στα κτίρια, διατηρητέα και μη.
Κατά την ταπεινή μας γνώμη λοιπόν ο στόχος αναζωογόνησης της Πλατείας Ηρώων δεν συνδέεται κατ’ ανάγκη με νέα ανάπλαση της ή την αναμόρφωση του γύρω χώρου ή την εκτεταμένη πεζοδρόμηση του.
Θα πρέπει κατ’ αρχήν με υπομονή, νηφαλιότητα και επαγγελματισμό να μελετηθούν οι λόγοι που η Πλατεία δεν είναι ελκυστική για τον πολύ κόσμο ούτε ακόμα για τους φοιτητές οι οποίοι σε μεγάλους αριθμούς κατοικούν στις φοιτητικές εστίες αλλά και σε ιδιωτικά σπίτια και διαμερίσματα της περιοχής. Έχει σχέση με την αρνητική φήμη των περασμένων δεκαετιών; Σχετίζεται με την απουσία γνωστών καφετεριών ή καφενείων που να εργάζονται όλο το 24-ωρο; Σχετίζεται με θέματα χώρων στάθμευσης, κατάλληλου φωτισμού, μιας διαφορετικής πολιτιστικής δραστηριότητας; Σχετίζεται με το γεγονός ότι η περιοχή – με εξαίρεση τους φοιτητές – έχει χάσει όλους τους παλιούς, παραδοσιακούς της κατοίκους;
Eπομένως, πρώτα και πάνω απ’ όλα πρέπει να γίνει μια καλά σχεδιασμένη κοινωνιολογική και εμπορική έρευνα για την περιοχή στην οποία οι ερευνητές πρέπει να εμπλέξουν όλους τους νυν αλλά και τους εν δυνάμει ενδιαφερόμενους.
Να ζητηθούν για παράδειγμα οι απόψεις των ανθρώπων που κρατούν σήμερα τον σφυγμό της Πλατείας δηλαδή του «Ριάλτο», της γκαλερί «Πήγασος», της Στέγης Σύγχρονου Χορού, των γύρω εργαστηρίων τέχνης, του «Άρη», των εστιατορίων, καφετεριών, ταβερνών, περιπτέρων και άλλων χρηστών της περιοχής. Να ζητηθούν ασφαλώς και οι απόψεις του ΤΕΠΑΚ και των φοιτητών που είναι ο κύριος «ένοικος» των υποστατικών γύρω από την πλατεία. Να ακουστούν οι απόψεις των κατοίκων και των ιδιοκτητών ακινήτων της περιοχής.
Ακόμα να ζητηθούν απόψεις από επιτυχημένους επαγγελματίες στον τομέα της ψυχαγωγίας, των πολιτιστικών εκδηλώσεων και της επισιτιστικής βιομηχανίας. Να μας πουν πως θα έβλεπαν την αναζωογόνηση της Πλατείας, ποιες χρήσεις και ποιες δραστηριότητες θα τους ενδιέφεραν.
Όλες οι πιο πάνω πληροφορίες να αξιολογηθούν, να ιεραρχηθούν και να διατυπώσουν οι ερευνητές τις πιο ρεαλιστικές και υλοποιήσιμες προτάσεις για να αξιοποιηθούν στο πάρα κάτω στάδιο, δηλαδή πως – και εάν χρειάζεται – με παρεμβάσεις αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού χαρακτήρα στον περιβάλλοντα χώρο να διασφαλιστούν οι καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις – επί του εδάφους – για την επιτυχία του εγχειρήματος.
Όλα όσα είπαμε δεν είναι θεωρίες. Αυτός ήταν ακριβώς ο τρόπος που εργάστηκε ο Δήμος Αθηναίων όταν σχεδίαζε την πεζοδρόμηση της οδού Ερμού έτσι εργάστηκε ο Λέλλος Δημητριάδης όταν μελετούσε την πεζοδρόμηση της οδού Λήδρας.
Το πρόβλημα της Πλατείας, κατά τη γνώμη μας, δεν είναι ακόμα μια ανάπλαση αλλά η περαιτέρω αναζωογόνηση της με χρήσεις ελκυστικές και κατάλληλες, συμβατές με τον χαρακτήρα της, την γεωγραφική της θέση, το μέγεθος της, που να προσελκύουν κόσμο όλες τις ώρες της ημέρας αλλά και το βράδυ.
Χρήσεις ψυχαγωγικές, πολιτιστικές και εμπορικές που να έχουν σχέση με τους υφιστάμενους γύρω από την Πλατεία χρήστες αλλά και με νέους που θα προσελκυστούν στη περιοχή.
Επομένως το πρόβλημα μας είναι κατά κύριο λόγο οργανωτικό, κοινωνικό, εμπορικό και λιγότερο αρχιτεκτονικό ή πολεοδομικό.
Δεν αποκλείεται να πρέπει να γίνουν ορισμένες προσαρμογές επι του εδάφους. Ίσως κάποια τμήματα δρόμων να πεζοδρομηθούν κλπ. κλπ.Αυτό όμως χρειάζεται ευρύτερη μελέτη και δεν μπορεί να γίνει αποσπασματικά. Όπως πολύ σωστά γράφει ο συνάδελφος αρχιτέκτονας Χριστάκης Σεργίδης είναι σε εξέλιξη το νέο Σχέδιο Περιοχής και η Μελέτη Βιώσιμης Κινητικότητας Λεμεσού που πρέπει να μας καθοδηγήσουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Το κλείσιμο ενός δρόμου για τα αυτοκίνητα, η πεζοδρόμηση ή έστω η μονοδρόμηση-που είναι γενικά ομιλούντες θετικές και ορθές ενέργειες –έχουν μια σειρά παρενέργειες οι οποίες πρέπει να εντοπιστούν, να μελετηθούν και κυρίως να εξευρεθούν εναλλακτικές λύσεις στα προβλήματα που αναπόφευκτα θα εμφανιστούν. Π.χ. εμπορικότητα καταστημάτων, διακίνηση ηλικιωμένων και αναπήρων, διέλευση προμηθευτών, κίνδυνος εγκατάλειψης οικιστικών χρήσεων και άλλα.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι το κύριο είναι οι χρήσεις και οι άνθρωποι πίσω από αυτές. Υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα στην ίδια την πόλη μας που ένας νέος διαχειριστής κάμνει θαύματα στο ίδιο υποστατικό από το οποίο ο προηγούμενος έφυγε καταχρεωμένος.
Η κυπριακή ρήση «ο άδρωπος εν ο τόπος» ισχύει πλήρως.
Κρίστιαν Αργυρίδου – Χρίστου
Αρχιτέκτονας
